Mamlaka za Ushuru katika Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC) zinatafuta mwelekeo mmoja kuhusu jinsi ya kodi katika uchumi wa kidijitali. Mpango huo ni sehemu ya maagizo yaliyopitishwa katika 48^th Mkutano wa Makamishna Wakuu wa Mamlaka ya Mapato ya Afrika Mashariki (EARACG) ulifanyika takriban tarehe 11^th Novemba, 2020. Wakuu wa Mikoa wa Tawala za Mapato kutoka Burundi, Kenya, Rwanda, Sudan Kusini, Tanzania na Uganda walijadili baadhi ya mikakati ya kuimarisha utendaji wa mapato na uwezeshaji wa biashara katika EAC.

Ikumbukwe kwamba Mamlaka zote za Mapato za Afrika Mashariki (EARA) ziliripoti kushuka kwa utendaji wa mapato kuanzia Machi hadi Septemba 2020 kutokana na janga la COVID-19 huku upungufu mkubwa zaidi ukiripotiwa mwezi wa Mei 2020. Kati ya Julai hadi Septemba 2020, ukuaji wa mapato katika kanda ulianzia -44.9% hadi 2.1%. Hili lilikuwa jambo ambalo halijawahi kushuhudiwa ikizingatiwa kuwa mapato katika ukanda huu kwa wastani yamekuwa yakikua kwa tarakimu mbili.

Kipindi hiki pia kinachangia mabadiliko makubwa ya dhana katika mazingira ya kiuchumi, huku biashara zikihamia majukwaa ya mtandaoni kama vile mitandao ya kijamii na biashara ya mtandaoni ili kufikia watumiaji wao. Ili kukubaliana na mabadiliko haya, Mamlaka za Ushuru ziliazimia kuunda mkakati wa pamoja wa kushughulikia ushuru wa uchumi wa kidijitali unaolenga kupanua wigo wa kodi na uzalishaji wa mapato ya ziada. Mkakati huo utaboresha mlipuko wa biashara za kidijitali katika eneo la EAC. Inalenga makampuni ya kimataifa na ya ndani ya mtandaoni, yakiungwa mkono na maendeleo ya kisheria yaliyopo kuhusu utozaji ushuru wa miamala ya mtandaoni katika Kanda.  

Katika Kanda ya Jumuiya ya Afrika Mashariki, juhudi zinazolenga kuibua kodi katika uchumi wa kidijitali zinaweza kupatikana tangu mwaka 2018 wakati Tanzania ilipoanzisha Kanuni za Mawasiliano ya Kielektroniki na Posta (Maudhui ya Mtandaoni) za mwaka 2018. Sheria hiyo inawataka waundaji wa maudhui mtandaoni kulipa Tsh. 2,100,000 ($900) katika ada za usajili na leseni. Mnamo 2019 Uganda ilianzisha ushuru wa "Over-The-Top" (OTT) ambao hutoza ushuru wa kila siku wa Ush. 200 ($ 0.05) kwa matumizi ya huduma za mitandao ya kijamii kama vile WhatsApp, Facebook na Twitter. Mipaka mpya zaidi ni kuanzishwa kwa Kenya kwa Kodi ya Huduma za Dijitali (DST) na Kanuni za Kodi ya Ongezeko la Thamani (Ugavi wa Soko la Dijiti), 2020.

Nchini Kenya, utekelezaji wa DST ulianza 1^st Januari 2021. Kanuni hii inaweka utaratibu wa kutozwa ushuru wa mapato kutokana na miamala ya kidijitali inayotekelezwa na makazi ndani ya eneo la mamlaka ya Jamhuri ya Kenya. Kodi hiyo inasimamiwa kwa njia ya kodi ya zuio, inayolipwa kwa asilimia 1.5 ya thamani ya jumla ya ununuzi wakati wa kuhamisha malipo kwa mtoa huduma, na inalipwa dhidi ya kodi ya shirika inayolipwa mwishoni mwa mwaka wa fedha.

Kanuni za Ugavi wa VAT- Digital Marketplace, 2020 kwa upande mwingine zinatarajiwa kuanza kutumika Aprili 2021. Kanuni hizo hutoa mbinu za kuhesabu VAT kwenye bidhaa zinazotozwa ushuru zinazotengenezwa nchini Kenya kupitia soko la kidijitali na wasambazaji wa bidhaa za kigeni. Ushuru unaolipwa umewekwa katika kiwango cha kawaida, ambacho kwa sasa ni 16% kwenye thamani ya huduma zinazotozwa ushuru zinazotolewa na soko la kidijitali ambalo si mkazi kwa mteja ambaye ni mkazi wa Kenya. Kanuni pia zinahitaji kwamba watoa huduma wasio wakaaji wa huduma za kidijitali wasajiliwe kwa VAT nchini Kenya ndani ya miezi 6 kuanzia tarehe ya kuchapishwa kwa Kanuni hizo, kupitia mfumo uliorahisishwa wa usajili wa kodi.

Aina nyingine za kodi zinazolenga soko la kidijitali katika eneo hili ni pamoja na Ushuru wa Ushuru kwa miamala ya kifedha ya simu za mkononi (Kenya-12%, Tanzania-10% na Uganda-1%) na Ushuru wa Ushuru wa huduma za data za mtandao nchini Kenya-15%, miongoni mwa wengine.

Katika kuandaa mkakati wa utozaji kodi wa kidijitali, Mamlaka zitafanya kazi kwa karibu na Sekretarieti ya Jumuiya ya Afrika Mashariki na Jukwaa la Usimamizi wa Ushuru wa Afrika (ATAF) juu ya mfumo uliokubaliwa wa jinsi ya kushughulikia mmomonyoko wa ardhi, mabadiliko ya faida na mtiririko haramu wa fedha ndani ya Kanda na vile vile. kufuatilia kwa haraka ujumuishaji wa mifumo ya kodi ya ndani. Mamlaka za EAC pia zitatekeleza uanzishwaji wa Kamati ya Masuala ya Ushuru katika Sekretarieti ya EAC ambapo masuala ya usimamizi wa kodi katika kodi za ndani, TEHAMA na masuala mengine ya kiutawala yasiyohusiana na Forodha yanaweza kujadiliwa.

Na Loice Akello

Ofisi ya Uhusiano wa Kimataifa na Diplomasia ya KRA