PAYE KADRI UNAPOPATA (PAYE)

PAYE ni mfumo wa kukusanya ushuru ambapo waajiri wanatakiwa kukatwa kodi kutoka kwa mapato ya ajira ya wafanyakazi wao na kutuma ushuru kwa Mamlaka ya Mapato ya Kenya.

Mapato ya Ajira Yanayotozwa Ushuru

• Mapato ya ajira yanayotozwa ushuru yanajumuisha, malipo yote ya pesa taslimu hata hivyo yamefafanuliwa na thamani ya faida zisizo za fedha (zinazozidi Ksh 5,000 kwa mwezi).

• Malipo ya fedha ni pamoja na; mshahara, mshahara, malipo ya wagonjwa, malipo ya likizo, ada, kamisheni, bonasi, posho ya malipo ya huduma, ada ya mkurugenzi, muda wa ziada, pensheni, burudani na malipo mengine yoyote yanayopokelewa kuhusiana na ajira.

• Malipo yoyote ya ziada ya maili kwa mfanyakazi kulingana na viwango vilivyo juu kuliko viwango vya AA Kenya yatatozwa ushuru kwa mfanyakazi. Ufanisi 1^st Julai, 2023.

• Ada za kiingilio na usajili wa klabu zitachukuliwa kama mapato yanayotozwa ushuru kwa kiwango ambacho gharama imeruhusiwa dhidi ya mapato ya mwajiri.

• Kutozwa kwa Wakaazi na Wasio Wakaaji.

• Ushuru unaotozwa na Waajiri pekee.

Nani anapaswa kusajiliwa kwa mfumo wa PAYE?

Mtu yeyote anayelipa mishahara kwa mfanyakazi anatakiwa kujiandikisha kwa ajili ya wajibu wa PAYE, ambapo mhusika anatakiwa:

• Toa kodi kutoka kwa mishahara ya mfanyakazi

• Kutuma na kuhesabu ushuru uliokatwa kwa Mamlaka ya Mapato ya Kenya

Viwango vya Kodi ya Mapato ya Mtu Binafsi

Kwa madhumuni ya kukokotoa PAYE, mwajiri anatakiwa kutumia Viwango vya Ushuru wa Mapato ya Mtu Binafsi (Bendi) vinavyoanzia 10% hadi 35% kulingana na Sheria ya Fedha ya 2023 kama ilivyoonyeshwa kwenye jedwali (kuanzia 1).^st Julai 2023);

Tarehe ya Kulipwa ya PAYE

Waajiri wanatakiwa kukatwa kodi (PAYE) kutoka kwa mishahara ya wafanyakazi wao katika Viwango vya Ushuru wa Mapato ya Mtu Binafsi vilivyopo na kutuma pesa zinazokatwa kwa KRA mnamo au kabla ya siku ya 9 ya mwezi unaofuata. Rejesho la PAYE pia linapaswa kuwasilishwa kupitia iTax mnamo au kabla ya siku ya 9 ya mwezi unaofuata.

Faida zisizo za pesa zinazotozwa kodi

Mapato au Faida kutokana na ajira ambayo haijalipwa kwa fedha taslimu hutozwa kodi. Mapato au faida kama hizi

• Thamani ya faida ya gari- pale mfanyakazi anapopewa gari na mwajiri wake

• Thamani ya nyumba- ambapo mfanyakazi anapewa makazi ya kuishi na mwajiri

• Mikopo kwa viwango vya riba ambavyo ni vya chini kuliko kiwango cha soko kilichopo

• Thamani ya manufaa, manufaa au kituo kinachozidi kiwango kinachoruhusiwa cha KShs 5,000 kwa mwezi au KShs. 60,000 kwa mwaka.

• Faida ya mlo zaidi ya Kshs. 5,000 kwa mwezi au KShs. 60,000 kwa mwaka.

• Mchango wa pensheni unaolipwa na mwajiri asiye na kodi kwa mpango ambao haujasajiliwa.

• Mchango wa pensheni unaolipwa na mwajiri kwa mpango uliosajiliwa au ambao haujasajiliwa zaidi ya kiasi kinachoruhusiwa cha KShs 30,000 au KShs 360,000 kwa mwaka.

Mapato ya Ajira hayatozwi kwa PAYE

· Milo inayotolewa na mwajiri hadi kiwango cha juu cha KShs 5000 kwa mwezi au KShs. 60,000 kwa mwaka.

· Usiku nje ya KShs. 2,000 kwa siku

· Jalada la Matibabu na mwajiri

· Kwa upande wa raia wasio Wakenya ambao wako nchini Kenya kumtumikia mwajiri pekee, matumizi ya njia kati ya Kenya na sehemu yoyote nje ya Kenya yanayobebwa na mwajiri.

· Mchango wa pensheni unaotolewa na mwajiri, ambaye ni mtu anayetozwa ushuru, kwa mpango uliosajiliwa au ambao haujasajiliwa ambao uko ndani ya kikomo kinachoruhusiwa cha KShs. 30,000 kwa mwezi au KShs,m. 360,000 kwa mwaka.

· Pongezi au malipo sawa na hayo yanayolipwa na mwajiri kuhusiana na ajira au huduma zinazotolewa ambazo hulipwa chini ya mpango wa pensheni wa umma usiozidi Ksks. 360,000 kwa kila mwaka wa huduma.

Mapunguzo yanayoruhusiwa

Hivi ni viwango vinavyotolewa kwa malipo ya mfanyikazi ili kufikia kiasi kitakachotozwa kodi.

Kiasi kinachokatwa katika kuamua mapato ya ajira inayotozwa ushuru ni pamoja na:

1. Kiasi kinachokatwa kama Ushuru wa Nyumba Ambayo Nafuu kwa mujibu wa Sheria ya Nyumba Nafuu, 2024.

2. Mchango kwa hazina ya matibabu baada ya kustaafu chini ya kikomo cha Kshs. 15,000 kwa mwezi.

3.Michango iliyotolewa kwenye Mfuko wa Bima ya Afya ya Jamii (SHIF).

4.Riba ya rehani, isiyozidi Kshs. 360,000 kwa mwaka (Ksh. 30,000 kwa mwezi), kwa pesa zilizokopwa na mtu kutoka kwa mojawapo ya taasisi sita za kwanza za kifedha zilizotajwa katika Ratiba ya Nne ya Sheria ya Kodi ya Mapato, ili kununua au kuboresha majengo yanayokaliwa na mtu huyo kwa madhumuni ya makazi.

5. Mchango unaotolewa kwa mfuko wa pensheni uliosajiliwa au hazina ya pensheni au hazina ya kustaafu ya mtu binafsi iliyosajiliwa hadi kufikia kikomo cha Kshs. 360,000 kwa mwaka (Ksh. 30,000 kwa mwezi).

Unafuu wa Kodi

1.  Unafuu wa Kibinafsi

• Usaidizi wa Kibinafsi umetolewa kwa wakaazi.

• Inakusudiwa kupunguza mzigo wa ushuru kwa walipa kodi.

• Kwa sasa imewekwa kuwa KShs 2,400 au KShs 28,800 kwa mwaka.

2.  Unafuu Wa Kibima

• Msaada wa bima hutolewa kwa mfanyakazi ambaye amelipa malipo ya bima ya maisha au sera za afya au elimu kwa ajili yake mwenyewe, mke au mtoto wake.

• Unafuu hutolewa kwa 15% ya malipo yanayolipwa hadi kiwango cha juu cha KShs 60,000 kwa mwaka.

• Kwa elimu sera ina muda wa ukomavu wa angalau miaka 10.

3.  Sheria ya Ajira, 2007 (Affordable Housing Levy)

1. Kila mwajiriwa na mwajiri atalipa Ushuru wa Nyumba Nafuu kwa kiwango cha 1.5% ya jumla ya mshahara wa kila mwezi wa mfanyakazi;

2. Tuma kiasi kinachojumuisha malipo ya mfanyakazi na mwajiri ndani ya siku 9 za kazi baada ya mwisho wa mwezi ambao malipo yanadaiwa.

Uwasilishaji wa Kurudisha kwa PAYE

• Mwishoni mwa mwezi mwajiri anatakiwa kutayarisha orodha ya wafanyakazi wote ambao amewakata kodi na kuwasilisha taarifa hizo kwa Kamishna kupitia Rejesho la PAYE.

• Marejesho ya PAYE yanawasilishwa mtandaoni kupitia iTax https://itax.kra.go.ke.

• Iwapo huna PAYE ya kutangaza, unatakiwa kuwasilisha nil return.

• Ingia kwenye iTax itax.kra.go.ke ukitumia PIN na nenosiri lako la KRA, bofya kichupo cha Kurejesha na uchague chaguo la Kurejesha Faili.

• Chagua wajibu wa kodi kama Kodi ya Mapato - PAYE kisha ubofye inayofuata.

• Pakua fomu ya kurejesha ya Excel, jaza ipasavyo na ubofye 'HAKIKI'mwishoni mwa Malipo ya Kodi ya Laha N_.

Uwasilishaji wa Kurudisha kwa PAYE

• Mfumo utaunda faili iliyofungwa, ambayo inapatikana kwenye folda ya Nyaraka.

• Ingia nyuma kwa wasifu wako wa iTax. Chini ya kichupo cha "Rejesha", chagua "Kurejesha Faili", Pakia urejeshaji uliofungwa katika sehemu ya "Fomu ya Kupakia", Kubali Sheria na Masharti kwa kuashiria kisanduku tiki kisha ubofye wasilisha.

• Utapokea stakabadhi ya kukiri kuthibitisha uwasilishaji mzuri wa marejesho yako ya PAYE.

Utaratibu wa hatua kwa hatua wa Malipo ya PAYE

• Ingia kwenye iTax ukitumia PIN na nenosiri lako kupitia https://itax.kra.go.ke.

• Bofya kichupo cha Malipo, chagua Usajili wa Malipo.

• Chagua kichwa cha Ushuru kama Kodi ya Mapato.

• Chagua Kichwa kidogo cha Kodi kama Kodi ya Mapato- PAYE.

• Chagua Aina ya Malipo kama Kujitathmini.

• Chagua Kipindi cha Ushuru.

• Chagua dhima na ubofye ongeza.

• Chagua Njia ya Kulipa kama Njia Nyingine ya Malipo au RTGS.

• Bofya kitufe cha kuwasilisha.

Mfumo utazalisha hati ya malipo, ambayo utapakua na kutumia kufanya malipo. Nakala ya hati ya malipo hutumwa kwa anwani ya barua pepe iliyosajiliwa ya walipa kodi.

Fanya Malipo kupitia mojawapo ya njia zifuatazo

1. Benki kwa kutumia Payment slip inayotokana na mfumo.

2. M-PESA kwa kutumia nambari ya Paybill 222222, Nambari ya Akaunti ni Nambari ya Usajili wa Malipo, weka kiasi, PIN ya MPESA, na ubonyeze Sawa ili kukamilisha malipo.

3. Kadi ya Malipo/Mkopo: Jaza maelezo katika sehemu zilizowekwa alama ya nyota

Adhabu

Tarehe ya mwisho ya kuwasilisha marejesho ya PAYE na malipo ya ushuru unaokatwa kutoka kwa wafanyikazi ni tarehe 9 mwezi unaofuata. Pale ambapo mwajiri hatazingatia tarehe za malipo, adhabu zifuatazo zitatumika:

1. Kuchelewa kufungua

    • Kiwango cha juu cha 25% ya kodi inayodaiwa au KShs. 10,000.

2. Kuchelewa Malipo

    • Adhabu ya 5% ya kodi inayodaiwa; na

    • Riba ya malipo ya marehemu kwa riba ya 1% kwa mwezi au sehemu ya mwezi kwenye ushuru ambao haujalipwa hadi ushuru ulipwe kikamilifu.

3. Adhabu kwa kushindwa kukata na kutoa hesabu ya kodi ya 25% ya Ushuru Unaohusika au KShs. 10,000.00 chochote kilicho juu zaidi.