Ushuru kwa Makampuni na Ubia
1. Kodi ya Mapato
Ushuru wa mapato ni ushuru unaotozwa kwa kila mwaka wa mapato, kwa mapato yote ya mtu awe mkazi au asiye mkazi, ambayo yanakusanywa au yalitolewa kutoka Kenya.
Kodi ya Mapato imewekwa;
- Mapato ya biashara kutoka kwa biashara yoyote au taaluma
- Mapato ya ajira
- Mapato ya kodi
- Gawio na Maslahi
- Mapato ya pensheni
- Mapato kutoka kwa a Soko la Dijiti
- Mapato ya maliasili miongoni mwa mengine
Kuna mbinu tofauti za kukusanya kodi ya mapato kutoka kwa makampuni na ubia, kulingana na vyanzo vyao vya mapato.
Njia hizi ni pamoja na:
a. Kodi ya Shirika
Hii ni aina ya Kodi ya Mapato ambayo inatozwa kwa mashirika ya kibiashara kama vile Makampuni yenye Ukomo, Dhamana na Vyama vya Ushirika, kwa mapato yao ya kila mwaka.
Kampuni ambazo ziko nje ya Kenya lakini zinafanya kazi nchini Kenya au zenye tawi nchini Kenya hulipa Ushuru wa Shirika kwa mapato yanayopatikana nchini Kenya pekee.
Je, ushirika unalipa kodi ya shirika?
b. Kulipa Unapopata (PAYE)
Hii ni njia ya kukusanya ushuru kwa chanzo kutoka kwa watu binafsi katika ajira yenye faida.
Makampuni na Ubia na wafanyakazi wanatakiwa kukatwa kodi kulingana na viwango vya kodi vilivyopo kutoka kwa mishahara au mishahara ya wafanyikazi wao kwa kila siku ya malipo ya mwezi mmoja na kutuma sawa kwa KRA mnamo au kabla ya tarehe 9 ya mwezi unaofuata.
c. Kodi ya Kuzuia (WHT)
Hii ni kodi inayotokana na madarasa fulani ya mapato kwa wakati wa kufanya malipo, kwa wasio wafanyakazi.
WHT inatolewa kwenye chanzo kutoka kwa chanzo cha mapato yafuatayo:
- Maslahi
- Gawio
- mirahaba
- Usimamizi au ada za kitaalamu (ikiwa ni pamoja na ushauri, shirika au ada za mkataba)
- Tume
- pensheni
- Kodi iliyopatiwa na wasiokuwa wakazi
- Malipo mengine yaliyotajwa
Makampuni na ubia wanaofanya malipo hayo, wana wajibu wa kutoa na kupeleka kodi kwa Kamishna wa Kodi ya Ndani.
d. Ushuru wa zamani
Hii ni kodi inayolipwa mapema kabla ya gari la huduma ya umma au gari la biashara kwenda kwa ukaguzi wa kila mwaka.
e. Teknolojia ya Ushuru
Kodi ya awamu hulipwa na watu ambao wanalipa kodi kwa mwaka wowote ambayo ni Kshs. 40,000 na kuendelea.
2. Kodi ya Mapato ya Kukodisha
Hii ni ushuru unaotozwa kwa mapato ya kukodisha yaliyopokelewa kutoka kwa kukodisha mali. Ushuru wa mapato ya kukodisha inategemea jinsi mali iliyokodishwa ilitumiwa kwa madhumuni ya makazi au biashara.
Watu wote watu binafsi, ubia na makampuni yanayokodisha mali kwa watu wengine kwa matumizi ya makazi au ya kibiashara wanatakiwa kulipa kodi ya mapato kwa kodi inayopokelewa.
Ili kuwezesha kufuata sheria, KRA huteua maajenti wa kuzuilia na kulipa, asilimia ya jumla ya kodi kama kodi. Mawakala hawa wanaweza kuthibitishwa kupitia kikagua wakala kwenye iTax.
3. Kodi ya Aliongeza Thamani (VAT)
Kodi ya Ongezeko la Thamani inatozwa kwa usambazaji wa bidhaa zinazotozwa ushuru au huduma zinazofanywa au zinazotolewa nchini Kenya na kwa uingizaji wa bidhaa au huduma zinazotozwa ushuru nchini Kenya.
Ingawa makampuni na ubia wanaweza kujisajili kwa hiari kwa VAT ni LAZIMA wasajili ikiwa mapato yao ya kila mwaka yanazidi Kshs. 5,000, 000.
Ili kuwezesha utiifu, KRA huteua mawakala wa kuzuia na kulipa, VAT kwa bidhaa zinazotolewa. Mawakala hawa wanaweza kuthibitishwa kupitia kikagua wakala kwenye iTax.
4. Ushuru wa Ushuru
Hii ni wajibu wa ushuru uliowekwa;
- bidhaa zinazotengenezwa nchini Kenya, au;
- iliyoagizwa Kenya na imesema katika ratiba ya 1st ya Sheria ya Ushuru wa Ushuru, 2015.
Makampuni na Ubia wanaojishughulisha na bidhaa zinazotozwa ushuru na huduma zinahitajika kulipa ushuru wa bidhaa.
Orodha na aina za bidhaa na huduma Zinazoweza Kutozwa Ushuru zimeorodheshwa katika Ratiba ya 5 kama inavyosomwa pamoja na Kifungu cha 117 (1) (d) cha Sheria ya Forodha na Ushuru, SURA YA 472 Sheria za Kenya.
Wao ni pamoja na;
- Maji ya madini
- Juisi, vinywaji vya laini
- Vipodozi na Maandalizi ya kutumia nywele
- Bia nyingine iliyotokana na malt
- Opaque bia
- Huduma za mkononi za simu za mkononi
- Malipo ya malipo ya uhamisho wa fedha kati ya wengine
5. Kodi ya Mapato ya Gharama (CGT)
Hii ni ushuru unaotozwa kwa faida yote inayopatikana kwa kampuni au mtu binafsi baada ya kuhamisha mali iko nchini Kenya, ikiwa mali hiyo ilinunuliwa au la kabla ya tarehe 1 Januari, 2015.
Ilianza kutumika tarehe 1 Januari 2015.
6. Mapato ya Wakala
Hii ni aina ya malipo ambayo KRA inakusanya kwa niaba ya mashirika mbalimbali ya kukusanya mapato nchini Kenya.
Aina mbili za Mapato ya Shirika ni pamoja na;
- Kazi ya Stamp
- Ushuru wa Pesa na Pwani
a. Kazi ya Stamp
Ushuru wa stempu ni ushuru unaotozwa kwa uhamisho wa mali, hisa na hisa.
Inakusanywa na Wizara ya Ardhi, ambayo imekabidhi kazi hiyo kwa Mamlaka ya Ushuru ya Kenya (KRA).
b. Kodi ya Kuweka Dau
Kodi ya Kuweka Dau inatozwa kwenye mapato ya jumla ya michezo ya kubahatisha (GGR) ya mtunza vitabu kwa kiwango cha 15% kama ilivyotolewa na Kifungu cha 29A cha Sheria ya Kuweka Dau, Bahati Nasibu na Michezo ya Kubahatisha, 1966.
Biashara za kamari, michezo ya kubahatisha na Bahati Nasibu zinahitajika kuzuiliwa kama ushuru na kuwasilisha kwa KRA 20% ya ushindi kulipwa kwa washindi.
Ushuru wa Bidhaa kwenye Kuweka Dau unatozwa kwa kiwango cha 20% ya kiasi kinachouzwa au kilichowekwa, kuanzia Mwezi wa Novemba, 7.
6. Kodi ya mauzo
Kodi ya mauzo (TOT) ni ushuru unaotozwa kwa mauzo ya jumla ya biashara kulingana na Sek. 12(c) cha Sheria ya Kodi ya Mapato.
Kwanza ilianzishwa kupitia Sheria ya Fedha ya 2006, nafasi yake ikachukuliwa na Kodi ya Mapato ya Kutarajiwa kupitia Sheria ya Fedha ya 2018 kisha kuletwa upya kupitia Sheria ya Fedha ya 2019.
Tarehe ya kuanza kwa TOT ni 01/01/2020
Nani alipe TOT?
Kodi ya Mauzo (TOT) inalipwa na wakazi ambao mauzo yao ya jumla kutoka kwa biashara ni zaidi ya Shilingi 1,000,000 na haizidi au haitarajiwi kuzidi Kshs 50,000,000 katika mwaka wowote.
TOT haitumiki kwa:
- Watu walio na mapato ya biashara chini ya Ksh. 1,000,000 na zaidi ya Kshs. 50,000,000 kwa mwaka
- Mapato ya Kukodisha,
- Ada za Usimamizi, Utaalam na Mafunzo,
- Mapato yoyote ambayo yatatozwa kodi ya mwisho chini ya Sheria ya Kodi ya Mapato
Kumbuka:
-
Walipa kodi wanaostahiki wanashauriwa kuingia kwenye iTax, kuongeza daraka la TOT, kuwasilisha marejesho ya kila mwezi na kulipa.
-
Mlipakodi ambaye mauzo yake yamo ndani ya kiwango kilicho hapo juu, lakini akachagua kutotozwa kodi chini ya TOT, atachukuliwa kuwa amemwarifu Kamishna wa chaguo hili kwa kutojisajili kwa TOT.
Je, ni kiwango gani cha Kodi ya Mauzo (TOT)?
- Kodi ya Mauzo inatozwa kwa kiwango cha 1% kwa mauzo ya kila mwezi.
- Gharama hazipunguzwi.
- Hii ni kodi ya mwisho.
Uwasilishaji wa Marudisho ya TOT
TOT itawasilishwa na kulipwa kila mwezi. Tarehe ya kukamilisha ni tarehe au kabla 20th ya mwezi uliofuata.
Marejesho ya Kodi ya Mauzo
- Ingia kwa iTax
- Chini ya menyu ya kurejesha, chagua urejeshaji wa faili, kisha ushuru wa mauzo na upakue mapato ya excel.
- Kamilisha kurejesha na uwasilishe
- Baada ya kurejesha, nenda kwenye menyu ya malipo, chagua 'malipo', chagua kiasi kinachopaswa kulipwa na utoe hati ya malipo.
- Fanya malipo kwenye benki mshirika au kupitia M-pesa
Sasa unaweza pia kuwasilisha na kulipa TOT yako ukitumia mpya Programu ya KRA M-service App.
Je, adhabu ya Kutofuata ni ipi?
- Adhabu ya kuchelewa kwa TOT ni Kshs. 1,000 kwa mwezi (wef 25/04/2020)
- Adhabu ya malipo ya marehemu ni 5% ya ushuru unaodaiwa
- Riba ya ushuru ambao haujalipwa ni 1% ya ushuru mkuu unaodaiwa.
TOT inayoibuka
- Kupunguza kiwango cha ushuru kutoka 3% hadi 1%
- Kuondolewa kwa Ushuru wa Kutarajiwa (wef 25.04.2020)
- Mabadiliko ya utaratibu wa uwasilishaji kutoka robo mwaka hadi msingi wa kila mwezi.
- Sio lazima kwa mtu kusajiliwa kwa Kodi ya Mauzo na VAT.
- Kwa walipakodi walio na vyanzo mbalimbali vilivyobainishwa vya mapato, ambapo kuna chanzo ambacho hakiko chini ya TOT kama vile Mapato ya Kukodisha, mlipakodi ana chaguo la kuwa chini ya masharti mengine ya Sheria ya Kodi ya Mapato mradi notisi kwa Kamishna imefanywa.
